فاطمه تقی زاده گوهر شناس و فیروزه شناس به پایگاه تحلیلی خبری گلد نیوز گفت: یکی از اولین گوهرهایی که بشر از آن استفاده کرده ، سنگ فیروزه است. فیروزه همچنین سنگ ملی و مذهبی ایرانیان بوده و در بین مردم ما یک سنگ بسیار مهم محسوب می شود. نام پارسی آن پیروزه بوده ولی اکنون به نام عربی فیروزه شناخته می شود و در گویش نیشابوری به آن سنگ “رزقی” گفته می شود. ولی نام انگلیسی آن تورکواز به معنی “سنگ ترکی” می باشد و دلیل آن نیز از قدیم مسیر صادرات فیروزه از ترکیه بوده و همچنان کم و بیش نیز می باشد و ترکیه از طریق ایجاد نوعی برندینگ سودهای کلانی از تجارت این سنگ ایرانی برداشت کرده است که متاسفانه ایران همچنان از آن بی بهره می باشد.
با گریدینگ یا درجه بندی علمی فیروزه ها می توان آنها را به صورت علمی و جهانی درجه بندی کرد و بر اساس آن، بر روی فیروزه ها قیمت گذاری انجام گیرد.
معادن اصلی فیروزه در ایران
تقی زاده به خبرنگار گلد نیوز گفت: معادنی که ذکر خواهد شد جزو معادن اصلی فیروزه در ایران هستند که از آنها فیروزه استخراج و به بازار وارد می شود.
معدن نیشابور یا نشاپور یکی از مهم ترین معادن ایران است. این معدن بیش از ۵ هزار سال قدمت دارد و سال های زیادی از این معدن به صورت شدادی و اولیه و در حال حاضر کمی به روز ولی متاسفانه به صورت انفجاری از آن فیروزه استخراج و منجر به آسیب آنها می شود.
فیروزه ایران از دیرباز تا به امروز به عنوان یک برند در دنیا شناخته شده است و به جرات می توان گفت هر کسی قصد خرید آن را دارد در وحله اول به دنبال نوع نیشابور می گردد.
معدن باغو دامغان در استان سمنان یکی دیگر از معادن ایران محسوب می شود. این معدن نیز قدمت چند هزار ساله دارد. کیفیت سنگ های باغو از معدن نیشابور مقداری پایین تر هستند اما می توان گفت کیفیت مطلوبی دارند.
جدیدترین معدن فیروزه در ایران که شروع به استخراج از آن شده است، معدن مس میدوک شهر بابک در استان کرمان می باشد.
چندین پتانسل دیگر از معدن فیروزه در ایران در استان های سیستان و بلوچستان و اردبیل نیز وجود دارند که می توان گفت نمونه هایی در این معادن مشاهده شده و وارد بازار هم شده اما هنوز بر روی آنها مطالعاتی انجام نشده است و با نوع از سنگ های معادن دیگر ایران اشتباه گرفته می شوند.
نحوه تشخیص کیفیت سنگ فیروزه
فیروزه به دو دسته کلی شجر (رگه دار یا همراه با سنگ زمینه) و عجم (بدون رگه یا پاک) تقسیم بندی می شود ولی در صورت محلی انواع دیگری نیز به آن داده شده است (مانند چغاله و یا شکوفه در نیشابور).
تشخیص این سنگ ها به صورت سنتی بوده و بیشتر براساس تجربه فردی صورت گرفته می شود اما با معرفی گریدینگ یا درجه بندی علمی آنها می توان به آن زبان علمی و جهانی داد که این کار نیاز به تخصص دارد. به طور کلی در دید عموم و بازار، کیفیت سنگ ها در بین فیروزه ها، در درجه اول فیروزه نیشابور، سپس سنگ باغو دامغان و سنگ شهربابک قرار می گیرند.
فاکتورهای درجه بندی فیروزه
این کارشناس اظهار داشت: بر اساس چند فاکتور می توان سنگ ها را درجه بندی کرد:
سختی (ارتباط مستقیم با جلاپذیری دارد)، رنگ (آبی باشد یا سبز یا سبزآبی)، میزان سنگ زمینه و خود آن سنگ، آیا روی سنگ بهسازی شده یا بهسازی نشده! منشا یا معدنی که سنگ، از آن به دست آمده و چندین فاکتور دیگر که روی درجه بندی آنها تاثیر می گذارند.
البته این نوع گریدینگ یا درجه بندی در قالب کار علمی و عملی تدوین گشته و امید می رود در آینده نه چندان دور مورد استفاده بیشتر قرار گیرد.
مقایسه سایر فیروزه ها با فیروزه نیشابور
وی در ادامه گفت: با وجود پیش فرضی که در این زمینه وجود دارد، طبیعتا فیرزوه نیشابور بهترین کیفیت را به نام خود ثبت کرده است ولی احتمال آنکه در بین باقیِ آنها کیفیت بهتری وجود داشته باشد نیز هست. همچنین نمونه هایی در استان سیستان و بلوچستان کشف شده و از نظر بنده، به دلیل اینکه از کیفیت بسیار خوبی برخوردار است می توان آن را قابل مقایسه با سنگ های نیشابور دانست.
معادن فیروزه در کشورهای خارجی
وی گفت: از دیرباز در کشورهایی مانند آمریکا (بیشتر به اسم فیروزه آریزونا شناخته می شود)، چین، مصر فیروزه استخراج و روانه بازار می شده است و اخیرا در قزاقستان معدنی از این سنگ ها نیز کشف شده و کار استخراج نیز در آنجا انجام می شود.
افراد زیادی در سطح جهان فیروزه های ایران را به درستی نمی شناسند و باور ندارند که ایران چنین پتانسیل خوبی از این نوع سنگ ها با کیفیت بسیار خوب دارد و صرفا اسم آن را شنیدند، اما از نوع آنها هیچ اطلاعی ندارند و دلیل آن نیز کم کاری ما ایرانی ها در زمینه معرفی اصولی سنگ ملی مان است.
در حالی که فیروزه واقعی چینی یا آمریکایی شاید به گرد پای فیروزه ایران نرسد ولی عمده سهم بازار را دارا می باشند که می توان دلیل آن را نبود قوانین و رویکردهای تجاری مناسب و همچنین متناسب و استاندارد نبودن تراش این سنگ در ایران با استانداردهای جهانی دانست. البته این معضل در ایران نه تنها در مورد این سنگ، بلکه در بقیه سنگ ها نیز صدق می کند.
کلاهبرداری فیروزه ای
وی بیان کرد: در ایران سوءاستفاده و کلاهبرداری های بسیاری در این زمینه شکل می گیرد و سنگ های باغو و میدوک را به اسم سنگ نیشابور معامله می کنند. زمانی که به کارشناسان جهت صحت آن مراجعه می کنند و در نهایت متوجه می شوند که فیروزه نیشابور نیست، یک حالت بی اعتمادی در میان مصرف کنندگان در بازار ایجاد می شود.
صادرات فیروزه
تقی زاده خاطر نشان کرد: با وجود آماری که در گمرک و سازمان تجارت جهانی در چند سال اخیر اعلام شده، عمده صادرات این سنگ از ایران به اندونزی با قیمت پایین است. عمدتا سنگ های شهربابک (بیشتر احیا شده) به اندونزی صادر و مجددا وارد بازار ایران به نام فیروزه اندونزی می شوند که متاسفانه خبرگان اینکار را هم به اشتباه می اندازد که خود نتیجه نبود قوانین اصولی و کارآمد در زمینه صادرات این سنگ ارزشمند بوده و منجر به خام فروشی و صادرات غیرقانونی و قاچاقی این سنگ شده است چرا که تجار سنگ ترجیح می دهند به جای دو بار هزینه برای تراش آن، سنگ خام را خریده و خود تراش دهند. البته اخیرا فعالیت هایی از فروشندگان و اعضا اتحادیه‌ها، برای جلوگیری از خام فروشی صورت گرفته است و امیدواریم اثرات مثبت آن را به زودی ببینیم.
فیروزه چینی
او در پایان اشاره کرد: در بازار ایران، اجسام آبی رنگ شبیه به این سنگ به نام فیروزه چینی وجود دارند که در حقیقت آنها اصل نیستند و عمدتا پلاستیک می باشند. چین فیروزه واقعی دارد اما هرگز وارد ایران نمی شوند. پس در خرید این سنگ زیبا آگاه باشید و قبل از خرید با یک کارشناس مشورت کنید و یا از جای معتبر تهیه بفرمایید.
