ساز ناکوک دولتی ها در گوهرسنگ ها
صنعتگری با ابزار ساده
مسعود کیانی ـ رئیس «انجمن صنفی گوهرسنگ ایران»: تولیدات صنایع‌دستی شامل کالاهایی است که با ابزار ساده و دستی ساخته می‌شوند. صنایع‌دستی در حوزه گوهرسنگ‌ها و سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی شامل تراش، حکاکی روی سنگ دامله‌تراشی، خلق دست‌سازه‌های کلکسیونی با استفاده از صدف و سنگ و…، فیروزه‌کوبی (که بیشتر در تابلوها مورداستفاده قرار می‌گیرد)، ساخت ساعت که در آنها سنگ‌های نیمه‌قیمتی به کار می‌رود، زیورآلات مسی، مکرومه‌بافی و… که در همه آنها انواع سنگ‌های قیمتی یا نیمه‌قیمتی استفاده می‌شود، البته سنگ‌های قیمتی کاربرد زیادی در صنایع‌دستی ندارند، جز در مواردی بسیار نادر که برای مثال تابلوهای نفیس، فرش‌های ابریشمی یا… که با جواهر و سنگ‌های قیمتی تزئین می‌شود.
تقاضای داخلی و خارجی
باتوجه به مشکلات مالی که در کشور ما پیش آمده است و حلقه تنگ تحریم‌ها، در زمینه مراودات خارجی چندان موفق نیستیم. موضوع جواهرات و سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی یک‌شبه پول به‌شمار می‌رود و قوانین تحریمی هم بر آنها حاکم است و آنها معاف از تحریم نیستند. علاوه بر محدودیت‌های تحریمی با مشکلات مربوط به FATF و مبادلات بانکی روبه‌رو هستیم و هنوز نتوانسته‌ایم آنها را حل کنیم و قوانین صادراتی و وارداتی داخل کشور هم مزید بر علت شده است. در واقع باید گفت تقاضای داخلی و خارجی، به‌ویژه درباره فیروزه و احجار کریمه که با فرهنگ و مذهب ما عجین شده، وجود دارد، اما مشکلات مانع توسعه دادوستد در این حوزه است. جدا از مشکلات واردات و صادرات که به آن اشاره شد، تنوع کالایی هم دچار مشکل است و به این دلیل نمی‌توانیم نیاز بازار را پوشش دهیم. در بازار خارجی، فیروزه و عقیق‌های ایران مشتریانی دارد، اما به‌شرط اینکه به شیوه خاصی تراش داده و با مواد مناسب و به‌صورت حرفه‌ای پولیش شود. از سوی دیگر، هزینه بالای تولید در کشور ارزش‌افزوده تولیدات ما را کاهش و این یکی دیگر از دلایلی است که بازار داخلی و خارجی گوهرسنگ‌ها را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داده است.
مسیر ادامه حیات
بازار کشنده تمام مشاغل مرتبط با گوهرسنگ است؛ از معدن گرفته تا فرآوری و فروش. اگر بازار نباشد، نمی‌توان هیچ استفاده‌ای از این صنعت کرد و ارزش‌افزوده‌ای ندارد و درآمدزایی هم وجود نخواهد داشت. در حال حاضر به‌واسطه فضای نامناسب کسب‌وکار که بر کشور حاکم شده است و خودتحریمی‌ها، قوانین و آیین‌نامه‌هایی دست‌وپاگیر، تولیدکننده و فروشنده با چالش‌های فراوانی روبه‌رو شده‌اند.
مطالبات ما
مطالبه عاجل ما از دولت این است که قوانین خودتحریمی داخلی را لغو یا اصلاح کند تا بتوان این هنر و صنعت را رونق داد و فروش جهانی داشته باشیم. چندین سال است که دست‌اندرکاران و فعالان این حوزه تکرار می‌کنند که باید به حوزه تراش الماس ورود کنیم. این بخش قوانین و شرایط، آیین‌نامه‌ها و استانداردهای خاص خود را دارد، بنابراین باید اراده‌ای از طرف دولت وجود داشته باشد که بتوان موانع را برطرف کرد و قدم در این مسیر گذاشت. البته چندی است که طرح توسعه گوهرسنگ هم تدوین شده است، اما به‌نظر می‌رسد پاسخگوی آنچه غایت فکری ما بود، نیست.
چندصدایی ناهماهنگ
در حوزه گوهرسنگ صداهای گوناگونی در کشور شنیده می‌شود و بخش‌های متعددی در این زمینه دخیل هستند. چندین وزارتخانه و سازمان متولی امور گوهرسنگ هستند که هرکدام به فراخور وظیفه‌ای که دارند، ضوابط و چارچوب‌هایی برای خود تعریف کرده‌اند و جدا از اینکه هم‌افزایی در این زمینه وجود ندارد، بعضی از این ضوابط و مقررات ضدونقیض هستند. برای مثال، گمرک، بانک مرکزی، سازمان صمت، سازمان صنایع‌دستی، سازمان فنی و حرفه‌ای و… هرکدام از قوانین خود پیروی می‌کنند و تابه‌حال نشده است که به نتیجه مشترک و تفکر جمعی برسیم. انگار ارکستری داریم که هر کس در آن ساز خود را می‌زند و صدایی که از این مجموعه بلند می‌شود، ناساز و گوشخراش است. اگر این چالش برطرف شود و همکاری و هم‌افزایی میان دستگاه‌ها و سازمان‌ها به وجود بیاید، مشکلات به‌تدریج حل خواهد شد. بسیاری از این ضوابط و مقررات از اسناد بالادستی هستند و باید از طریق هیات‌دولت یا مجلس بازنگری و اصلاح شود، اما متاسفانه در درون دولت هم اعتنایی به رفع این چالش نمی‌شود.
پیشنهادهای بر زمین مانده
گوهرسنگ به‌علت اینکه در گروه کالایی ۴ (کالاهای لوکس) قرار گرفته، واردات آنها با محدودیت و ممنوعیت روبه‌رو است. به‌عبارت‌دیگر، ارز وارداتی به آن تخصیص داده نمی‌شود. پیشنهادی که ما بارها به حاکمیت و ارگان‌های گوناگون ارائه داده‌ایم، این است که به این سنگ‌ها «مجوز موقت» داده تا وارد و فرآوری شود و بعد به بازار هدف یا حتی مبدأ برگردد،اما این پیشنهاد چندان موردتوجه قرار نگرفته است.
جایگاه ما و آنها
رقبای ما در خاورمیانه یا غرب آسیا کیلومترها در این مسیر پیش افتاده‌اند و روزبه‌روز دسترسی به آنها دشوارتر می‌شود. امارات، قطر، عمان، عربستان ترکیه و… همگی در تلاش هستند تا این بازار را به دست‌گیرند، زیرا این صنعت هزینه تولید کم و سودآوری و گردش مالی بالایی دارد، اما متاسفانه هنوز در کشور به این جمع‌بندی نرسیده‌ایم که از این فرصت استفاده کنیم. کشور ما ظرفیت آن را دارد که قطب تولید گوهرسنگ و جواهرات در غرب آسیا باشد، زیرا به انرژی ارزان و نیرو کار فراوان دسترسی داریم. علاوه بر این، به‌علت موقعیت جغرافیایی خود شاهراه دسترسی به کشورهای تولیدکننده گوهرسنگ و بازارهای هدف هستیم. امیدواریم تنش‌زدایی‌هایی که به‌تازگی در روابط خارجی اتفاق افتاده است، فتح بابی برای توسعه صنعت گوهرسنگ باشد، به‌ویژه در دادوستد با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس که با آنها مشابهت‌های فرهنگی و مذهبی فراوان و سلائق مشترکی هم داریم و بازار هدف بسیار خوبی می‌تواند باشد.
سخن پایانی
گوهرسنگ یکی از سودآورترین حوزه‌های کارآفرین و اشتغالزا است. از تهیه سنگ راف گرفته تا تراش، ساخت و مخراج‌کاری فرآیندی است که فرصت‌های شغلی متعدد و متنوعی را ایجاد می‌کند و در صورت فراهم شدن فرصت صادرات می‌تواند ارزآوری زیادی داشته باشد. اما در کمال تاسف، هر روز تعداد بیشتری از کارگاه‌ها در آستانه ورشکستگی قرار می‌گیرند و گوهرتراشان منبع درآمد خود را از دست می‌دهند، زیرا همان‌طور که در این گزارش اشاره شد، قوانین به‌گونه‌ای چیده شده است که امکان کار به‌سادگی فراهم نمی‌شود.
